Quân đội Liên Xô củng cố khu phòng thủ Sevastopol

Bản đồ khu phòng thủ Sevastopol năm 1941

Khi bắt đầu Cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại của Liên Xô, công trình phòng thủ khu vực Sevastopol (SOR) là một trong những nơi được tăng cường củng cố mạnh nhất. Công trình này bao gồm hàng chục vị trí phòng thủ kiên cố, các lôcốt, các bãi mìn. Trong hệ thống phòng thủ có hai vị trí kiên cố nhất là các tháp pháo bọc thép («бронебашенные батареи» - ББ), trang bị đại bác tầm xã cỡ lớn. Tháp pháo ББ-30 do thiếu tá G. A. Alexander chỉ huy và tháp pháo ББ-35 do thiếu tá A. Y. Leshchenko chỉ huy, được trang bị hải pháo 305 mm. Ngoài hai tháp pháo này còn có 82 lô cốt ngầm có trang bị hải pháo, 22 vị trí trang bị súng máy đặt trong công sự bê tông và các ụ súng bằng gỗ và đất đắp, 33 km hào chống tăng, 56 km rào kẽm gai và 9.600 quả mìn đã được cài đặt khắp chung quanh thành phố.

Ngày 16 tháng 10, Bộ Tổng tư lệnh quân đội Liên Xô quyết định rút gần 8.000 quân còn lại tại Odessa về tăng cường phòng thủ Sevastopol. Cuối tháng 10, để thống nhất chỉ huy các lực lượng Bộ Tổng tư lệnh tối cao đã thành lập Tập đoàn quân độc lập Duyên hải, chỉ định thiếu tướng I. E. Petrov, nguyên chỉ huy cụm quân duyên hải tại Odessa trước đó làm tư lệnh cụm quân phòng thủ Sevastopol. Đại tá N. I. Krylov làm tham mưu trưởng, chính ủy sư đoàn N. C. Ryzhi là ủy viên hội đồng quân sự.[22][23] Đến ngày 1 tháng 11 năm 1941, lực lượng Hồng quân phòng thủ tại Sevastopol thuộc Tập đoàn quân độc lập Duyên hải gồm các sư đoàn bộ binh 25, 95, 172, các lữ đoàn hải quân đánh bộ 2, 7, 40, sư đoàn kỵ binh 42 và tiểu đoàn thiết giáp độc lập 120. Ngoài ra, Tập đoàn quân độc lập Duyên hải có từ 3 trung đoàn pháo binh, một trung đoàn không quân tiêm kích và các đơn vị hậu cần.[24]

Đợt tấn công Sevastopol lần thứ nhất

Từ ngày 30 tháng 10 đến ngày 21 tháng 11 năm 1941, các lực lượng phái đi trước của tập đoàn quân 11 (Đức) gồm hai sư đoàn và một lữ đoàn bộ binh đã tấn công trong hành tiến vào các vị trí tiếp cận ngoại vi Sevastopol. Đến ngày 2 tháng 11, cuộc tấn công đã diễn ra trên tuyến ngoài của khu phòng thủ Sevastopol. Các đơn vị quân đội trong thành phố phòng thủ bên cánh trái. Cánh phải giáp biển được bảo vệ bởi các lực lượng hải quân đánh bộ của hạm đội Biển Đen, pháo bờ biển, các đơn vị chống đổ bộ, pháo binh, phòng không với sự yểm hộ của hai đoàn tàu bọc sắt. Quân phát xít Đức đã cố gắng chọc thủng các tuyến phòng thủ Xô Viết ở phía Bắc, phía Đông Bắc và phía Đông nhưng tất cả các cuộc tấn công đầu tiên đều bị đập tan. Ngày 11 tháng 11, sau khi các đơn vị chủ lực đã tiếp cận ngoại vi thành phố, tướng Erich von Manstein huy động 60.000 quân mở đợt tấn công chính. Sau 10 ngày giao chiến ác liệt, bốn sư đoàn bộ binh, một lữ đoàn cơ giới và một trung đoàn sơn cước Romania chỉ chiếm được một vài vị trí phòng thủ ở vòng ngoài. Hầu hết các mũi tiến công của quân đội Đức vẫn bị chặn lại trên tuyến phòng thủ thứ nhất. Nguyên nhân của việc này là do tướng Manstein đã quyết định lấy trọng điểm của cuộc tấn công từ hướng Đông Nam vì cho rằng tuyến phòng thủ của quân đội Liên Xô ở khu vực này này mỏng hơn. Tuy nhiên, đây lại là nơi do các đơn vị hải quân đánh bộ thiện chiến của Liên Xô phòng thủ. Họ đã lợi dụng được địa hình núi đá hiểm trở để chặn đứng bộ binh Đức. Các xe tăng Đức cũng bị hạn chế tầm hoạt động do địa hình bị chia cắt bởi nhiều ngọn núi cao và vực sâu. Đến tháng 12, các chỉ huy quân đội Liên Xô tại Sevastopol báo cáo về Bộ Tổng tư lệnh rằng tuyến phòng thủ tại đây đã được giữ vững. Thất bại trong trận công phá đầu tiên của quân đội Đức vào Sevastopol còn do một sư đoàn của NKVD Liên Xô không di tản sang Taman theo tập đoàn quân 51 đã chọc thủ phòng tuyến. Họ đã tập hợp lại trong khu vực Simferopol và đánh tập hậu vào sau lưng cánh quân chủ lực của quân đoàn bộ binh 65 (Đức), buộc quân đoàn này phải dồn lực lượng chủ lực sang phía Đông để đối phó.

Đợt tấn công Sevastopol lần thứ hai

Đoàn tàu bọc sắt Zheleznyakov (Железняков) của hải quân đánh bộ thuộc hạm đội Biển Đen tham gia phòng thủ Sevastopol

Trước tình hình phòng tuyến của Hồng quân đã được tái lập, Von Manstein từ bỏ kế hoạch tấn công ở phía Nam Sevastopol và di chuyển lực lượng của mình lên phía Bắc. Quân Đức cũng được tăng cường khẩu pháo lớn nhất của họ lúc đó là khẩu Schwerer Gustav cỡ nòng 31,5 inch nhằm chuẩn bị cho đợt tấn công mới nhất của họ. Sau đó quân đội Đức Quốc xã bắt đầu một đợt "tra tấn" Sevastopol kéo dài năm ngày bằng hỏa lực của đủ các loại pháo. Ngày 17 tháng 12 năm 1941, 6 sư đoàn bộ binh Đức và 2 lữ đoàn Romania với 1.275 pháo cối, 150 xe tăng và 300 máy bay tiếp tục mở đợt tấn công thứ hai vào Sevastopol. Tuy nhiên, đợt tấn công vào thời điểm cuối năm đồng nghĩa với việc không quân Đức Luftwaffe gặp nhiều khó khăn trong tác chiến mùa đông và phải trì hoãn kế hoạch tấn công, và Hồng quân Xô Viết lợi dụng khoảng thời gian này để củng cố phòng tuyến của họ. Ngày 21 tháng 12 quân Đức đã chọc thủng phòng tuyến của sư đoàn kỵ binh số 40 do đại tá Kudyurov chỉ huy và tiến tới cách vịnh Severnaia chưa đầy hai cây số. Tuy nhiên trong khi quân Đức đang chuẩn bị cho một đợt tấn công cuối cùng thì Hồng quân - vừa mới được tăng cường thêm lực lượng của Lữ đoàn hải quân độc lập số 79 - bất ngờ tung một đợt phản công và đập tan mưu đồ đánh chiếm Sevastopol của quân Đức.[25] Các lữ đoàn số 79 và sư đoàn bộ binh số 345 cũng vừa mới được tăng viện cho Sevastopol bằng hai đội tàu nhỏ bao hồm các tàu tuần dương Krasnyi Kavkaz, Krasnyi Krym, tàu khu trục Kharkov và được hộ tống dưới sự chỉ huy của Phó Đô đốc Oktyabrsky. Cho đến ngày 4 tháng 1 năm 1942 toàn bộ lực lượng của Tập đoàn quân số 11 đều đã bị các đợt phản công của Hồng quân chặn đứng. Cũng trong thời gian này quân Đức vừa mới bị đánh tơi tả trong trận Moskva, mở đầu một loạt sự kiện mà quân đội Đức Quốc xã gọi là "Thảm họa mùa Đông".

Cuộc đổ bộ tại Evpatoria

Evpatoria là một cảng nhỏ nằm trên bờ biển phía Tây bán đảo Krym, cách Sevastopol hơn 100 km về phía Bắc. Ngày 5 tháng 1 năm 1942, nhằm thu hút một phần chủ lực quân Đức đang bao vây Sevastopol và đánh lạc hướng quân Đức nhằm hỗ trợ cho chiến dịch đổ quân chiếm lại bán đảo Kerch của quân đội Liên Xô, đồng thời để hỗ trợ cho một cuộc nổi dậy của dân cư trong thành phố và giải cứu các đơn vị du kích bị quân Romania bắt làm tù binh tại đây; các tàu chiến của Hạm đội Biển Đen (Liên Xô) đã thực hiện một cuộc đổ bộ lên cảng Evpatoria (Yevpatoriye) gồm một tiểu đoàn hải quân đánh bộ khoảng 700 người do hạm trưởng G. K. Buzinov chỉ huy. Lực lượng hải quân hạm tàu tham gia chiến dịch đổ bộ có 1 tàu vớt mìn, 7 tàu tuần duyên kiểu MO-IV và một tàu kéo SP-14 dưới sự chỉ huy của hạm trưởng hạng nhì N. B. Buslaev. Xuất phát từ Sevastopol lúc 23 giờ 30 phút đêm 4 tháng 1, đến 3 giờ sáng ngày 5 tháng 1, các tàu đổ bộ đã có mặt tại ngoài khơi Evpatoria. 6 giờ sáng ngày 5 tháng 1, cuộc đổ bộ bắt đầu. Ở giai đoạn đầu, các hoạt động tấn công diễn ra thuận lợi. Sau một cuộc đột kích táo bạo, lực lượng đổ bộ đã chiếm phần phía nam của thành phố. Trung đoàn đồn trú gồm toàn lính Romania đã bất ngờ bị đánh bật khỏi thành phố. Thấy quân Liên Xô đột ngột xuất hiện sau lưng mình, tướng Erich von Manstein đã điều từ Sevastopol đến đây 1 trung đoàn bộ binh, 2 tiểu đoàn kỵ binh và một tiểu đoàn thiết giáp để giải tỏa. Nhiều trận chiến ác liệt đã nổ ra trên các đường phố Evpatoria. Một trận bão nổi lên đã làm cho các tàu của Liên Xô không thể vào bờ để đón quân đổ bộ. Trong 3 ngày, họ đã chiến đấu cảm tử để chống lại các lực lượng đối phương đông gấp bội. Đến ngày 7 tháng 1, quân Đức đã kiểm soát được tình hình tại Evpatoria. Hơn 600 lính hải quân đánh bộ Liên Xô đã chết trong các cuộc giao chiến không cân sức trên các đường phố. Chỉ có gần 100 người bị bắt làm tù binh. Sau trận chiến, quân Đức đã đem hơn 3.000 thường dân và gần 100 lính hải quân đánh bộ Liên Xô bị thương ra xử bắn tại công viên Krasnaya Gorka ở Evpatoria.[26]

Chiến sự tại bán đảo Kerch

Chính ủy lữ đoàn Veselov và những người lính bộ binh Xô Viết đang học sử dụng đại liên Makxim tại Krym, ngày 19 tháng 5 năm 1942. (Ảnh: RIA NOVOSTI)

Cuộc vây hãm thành phố Sevastopol đã hút vào đây nhiều lực lượng lớn của tập đoàn quân 11 (Đức) nhưng mọi cố gắng trong 3 tháng để đánh chiếm Sevastopol của tướng Erich von Manstein đều không thành công. Các cuộc chiến đấu của các đơn vị du kích Liên Xô vẫn tiếp diễn ra tại khu vực mỏ đá Armonai. Mặc dù phải tạm rút tập đoàn quân 51 sang bán đảo Taman nhưng Bộ Tổng tư lệnh Liên Xô vẫn không mất hy vọng giải vây cho Sevastopol. Đầu tháng 12 năm 1941, các tình báo viên và trinh sát Liên Xô phát hiện thấy tướng Erich von Manstein đã tập trung hầu hết các đơn vị chủ lực quanh Sevastopol, chỉ để lại ở mũi Kerch một trung đoàn bộ binh phòng thủ bờ biển. Bộ Tổng tư lệnh quân đội Liên Xô quyết định mở chiến dịch đổ bộ đánh chiếm bán đảo Kerch, phía Đông Krym, làm bàn đạp để thực hiện ý định chiếm lại Krym từ tay quân Đức.[27]

Kế hoạch tác chiến

Ngày 07 tháng 12, Bộ Tổng tư lệnh quân đội Liên Xô thành lập Phương diện quân Krym trên cơ sở Bộ chỉ huy quân khu Zakavkaz, chỉ định trung tướng Dmitry Timofeevich Kozlov làm tư lệnh, thiếu tướng Fyodor Ivanovich Tolbukhin làm tham mưu trưởng. Bộ tư lệnh phương diện quân được lệnh trong hai tuần phải chuẩn bị xong kế hoạch đổ bộ đánh chiếm bán đảo Kerch. Theo kế hoạch của F. I. Tolbukhin, sẽ cho đổ bộ đồng thời các tập đoàn quân 44 từ phía Nam bán đảo Kerch ở chỗ hẹp nhất của nó (còn gọi là khu vực cửa ngõ Feodosiya). Tập đoàn quân 51 đổ bộ lên mũi Kerch. Hai tập đoàn quân này sẽ chiếm lấy bàn đạp Kerch và sau đó, phối hợp với Tập đoàn quân Duyên hải đang phòng thủ Krym tấn công tập đoàn quân 11 của Đức từ hai phía Đông và Tây để giải phóng bán đảo Krym.[28].

Kế hoạch dự kiến mũi tấn công chủ yếu nhằm vào Feodosiya của tập đoàn quân 44 do thiếu tướng V. N. Cherniak chỉ huy vừa được rút khỏi khu vực biên giới Iran và điều về Taman. Hướng thứ yếu được giao cho tập đoàn quân 51 do thiếu tướng V. N. Lvov chỉ huy đổ bộ lên chính diện mũi Kerch. Các cuộc đổ quân dự kiến sẽ được tổ chức đồng thời trên một chính diện rộng lên đến 250 km để tước đi khả năng cơ động các lực lượng dự bị của đối phương đến tất cả các hướng tấn công chính.[29]

Binh lực quân đội Liên Xô tham gia chiến dịch gồm 8 sư đoàn bộ binh, 1 lữ đoàn bộ binh độc lập, 2 lữ đoàn hải quân đánh bộ, 2 trung đoàn bộ binh sơn chiến, có tổng số quân 82 500 người, 43 xe tăng, 198 pháo và 256 súng cối được bố trí như sau:[30]

• Tập đoàn quân 44, trong biên chế có: các sư đoàn bộ binh 157, 236, 345, 404, các trung đoàn bộ binh sơn chiến 9 và 63, lữ đoàn 74 hải quân đánh bộ.
• Tập đoàn quân 51, trong biên chế có: các sư đoàn bộ binh 224, 302, 390, 396, lữ đoàn bộ binh độc lập 12, lữ đoàn 83 hải quân đánh bộ.

Lực lượng dự bị chiến dịch được chuẩn bị tại bán đảo Taman gồm các sư đoàn bộ binh 156, 398, 400 và sư đoàn kỵ binh 72. Để bảo đảm và yểm hộ cuộc tấn công, hải quân Liên Xô đã huy động hải đoàn 78 (tàu chiến) và hải đoàn 170 (tàu vận tải), với hơn 250 chiến hạm và tàu đổ bộ, trong đó có 2 tuần dương hạm, 6 tàu khu trục, tàu tuần duyên, 52 tàu thuyền phóng ngư lôi. Hạm đội Biển Đen do phó Philipp Sergeyevich Archiabrsky chỉ huy, phân hạm đội Azov do chuẩn đô đốc Sergey Georgievich Gorshkov chỉ huy. Yểm hộ chiến dịch từ trên không gồm không quân của phương diện quân Zakavkaz có các căn cứ trên bán đảo Taman với khoảng 500 máy bay các loại. Hạm đội Biển Đen cũng có khoảng 200 máy bay của hải quân.

Binh lực quân đội Đức trên bán đảo Kerch gồm có:

• Sư đoàn bộ binh 46 thuộc quân đoàn 42, tập đoàn quân 11.
• Lữ đoàn bộ binh độc lập 4.
• 2 trung đoàn bộ binh và 5 tiểu đoàn cao xạ.

Cuộc đổ bộ của quân đội Liên Xô lên bán đảo Kerch (1941-1942)

Ngày 26 tháng 12 năm 1941, các đơn vị tàu vận tải của phân hạm đội Azov thuộc hạm đội Biển Đen đã vận chuyển tập đoàn quân 51 đổ bộ lên phía bắc khu vực Feodosiya. Hướng chủ yếu do tập đoàn quân 44 đảm nhận đổ bộ lên khu vực nam với sự trợ giúp của các pháo hạm và tàu vận tải của hạm đội Biển Đen. Tổng quân số của cả hai tập đoàn quân là 41.930 người.

Tại khu vực Feodosiya, Tập đoàn quân 44 đã nhanh chóng chiếm giữ các cầu cảng, tạo điều kiện cho cuộc đổ bộ được thực hiện có tổ chức. Sự kháng cự của quân Đức tại cảng này nhang chóng bị đập tan. Các cuộc phản kích của quân Đức đồn trú trong thành phố bị đẩy lùi. Từ Feodosiya, tập đoàn quân 44 tấn công lên phía Bắc. Tại khu vực Kerch, nơi đổ bộ có địa hình phức tạp. Do bãi biển nông, bộ binh phải đổ quân thẳng xuống biển đang đóng băng và lội nước đến ngang ngực để vào bờ. Nhiệt độ thấp đã gây ra thiệt hại lớn. Chỉ một vài ngày sau, khi bãi đổ bộ đã bị đông cứng, hầu hết tập đoàn quân 51 mới vượt được qua mặt băng để đổ quân lên Kerch.

Ngay sau khi diễn ra cuộc tấn công đổ bộ của quân đội Liên Xô, Tập đoàn quân 11 (Đức) đã điều đến phía trước khu vực bán đảo Kerch Sư đoàn bộ binh 46 (Đức) và Sư đoàn thiện xạ sơn chiến người Romania đến bảo vệ các dải đồi Parpachsk. Lực lượng quân đổ bộ Liên Xô tại Kerch chiếm ưu thế áp đảo về binh lực so các lực lượng quân đội Đức Quốc xã trong khu vực. Ngoài ra, việc để quân đổ bộ Liên Xô chiếm chiếm Feodosiya đã đe dọa phía sau của quân đoàn 42 (Đức). Nhưng tư lệnh quân đoàn này, tướng Hans Graf von Sponeck vẫn không chấp thuận lui quân và các sư đoàn 46 (thuộc quân đoàn 42) và sư đoàn sơn chiến Romania bị thiệt hại nặng. Sau đó, tướng Erich von Manstein phải ra một mệnh lệnh kiên quyết bắt buộc phải chuyển sang phòng thủ nhưng việc lập một trận tuyến phòng thủ là bất khả thi do quân đoàn 42 đã bị nửa hợp vây nên buộc phải chấp nhận rút quân và bỏ lại các vũ khí nặng. Do vi phạm kỷ luật quân đội, tướng Hans Graf von Sponeck bị cách chức tư lệnh quân đoàn 42 và bị đưa ra xét xử tại tòa án binh.[31]

Trong thực hiện kế hoạch hành động, Bộ tư lệnh phương diện quân Krym đã mắc một số sai lầm cơ bản trong việc bảo vệ cho chiến dịch. Tại khu vực đầu cầu đổ bộ không chuẩn bị cơ sở y tế, bệnh viện gần nhất là ở Kuban. Các thương binh không được sơ cứu tại một trạm phẫu của trung đoàn thiết lập sơ sài ngay trên bờ biển Kerch. Do đó, nhiều thương binh đã chết trên các thuyền khi được vận chuyển đến Novorossiysk. Tại khu vực cảng Feodosiya, Bộ tư lệnh phương diện quân cũng không kịp thời triển khai hệ thống phòng không. Kết quả là đến ngày 4 tháng 1 năm 1942, không quân Đức tổ chức oanh tạc quy mô đã đánh chìm 5 tàu vận tải, trong đó có các tàu "Cận vệ đỏ" (Красногвардеец), "Zyryanin" (Зырянин) và đánh hỏng nặng tuần dương hạm "Kavkaz đỏ" (Красный Кавказ). Quân đội Liên Xô bị tổn thất đến 40.000 người, trong đó 8.000 tử trận, 2.800 chết do lạnh cóng trên biển khi đổ bộ, 32.000 người bị thương. Số khí tài bị phá hủy gồm 35 xe tăng và xe bọc thép (trong đó có 24 chiếc bị chìm theo các tàu vận tải), 133 pháo và súng cối.

Diễn biến chiến sự ở bán đảo Kerch

Trong vòng một tháng, quân đội Liên Xô nhanh chóng chiếm dải đồi Parpachsk và hình thành mặt trận ổn định tại đây. Cuộc đổ bộ tại Kerch của quân đội Liên Xô đã tạo cho Tập đoàn quân 11 Đức mối đe dọa mới do việc nó phải tác chiến trên hai mặt trận trái hướng nhau. Tướng Erich von Manstein, tư lệnh tập đoàn quân nhận xét:

“	Do đối phương đã sử dụng những lợi thế của tình hình và nhanh chóng uy hiếp sư đoàn bộ binh 46 tại Kerch. Họ hoàn toàn có thể chuyển sang tấn công sau khi chúng tôi quyết định rút lui các lực lượng Romania khỏi Feodosiya và nó sẽ tạo ra một tình huống nguy hiểm, không chỉ tại mặt trận vừa mới hình thành mà còn có nguy cơ từ khu vực Sevastopol vẫn chưa bị chiếm... Đây là lúc toàn bộ số phận tập đoàn quân 11 bị đe doạ.	”
— Erich von Manstein, [31]

Tuy nhiên, trong khi tập đoàn quân 51 đổ bộ chậm hơn nhưng lại tấn công nhanh hơn thì tập đoàn quân 44 vẫn tiến rất chậm theo hướng đến Feodosiya. Sự chậm trễ này làm cho quân Đức đủ thời gian để tạo ra một rào cản tại khu vực mũi Yaily trên bờ biển phía tây vịnh Sivash trong khu vực Ak-Monai. Các tuyến phòng thủ đã được các xe tăng của sư đoàn 46 điều từ thê đội 2 đến phối hợp với quân sơn chiến Romania trấn giữ. Quân Đức thậm chí còn huy động vào cuộc phòng thủ cả những nhân viên văn phòng.

Ngày 2 tháng 1 năm 1942, quân đội Xô viết hoàn toàn chiếm đóng bán đảo Kerch. Sau khi phân tích những chỗ yếu của phòng ngự quân Đức, Bộ Tổng tư lệnh quân đội Liên Xô giao nhiệm vụ cho Tư lệnh phương diện quân Krym, tướng D. T. Kozlov tiến công nhanh đến eo đất Perekop và đánh vào sau lưng tập đoàn quân 11 (Đức). Tuy nhiên, Bộ tư lệnh tập đoàn quân 11 (Đức) cũng dễ dàng dự đoán được điều này. Theo Erich von Manstein:

“	Trong những ngày đầu tiên của tháng 1 năm 1942, cuộc đổ bộ của đối phương lên Feodosiya và bán đảo Kerch đã trở thành một mối đe dọa hiện hữu đối với các tuyến giao thông tiếp tế quan trọng của tập đoàn quân 11, trong đó có đầu mối giao thông đường sắt Djankoi - Simferopol cực kỳ quan trọng. Do dồn lực lượng lên tuyến trước, hậu tuyến của chúng tôi bị yếu đi và không thể chịu được những cuộc tấn công dữ dội của một lực lượng lớn đối phương. Ngày 4 tháng 1, chúng tôi được biết đối phương đã tập trung trước cửa ngõ Feodosiya 6 sư đoàn.	”
— Erich von Manstein, [32]

Đáng lẽ phải tập trung tổ chức lực lượng để tấn công khi quân Đức chưa kịp chuẩn bị thì tướng D. T. Kozlov lại viện cớ chưa đủ lực lượng và xin lùi lại ngày tiến công. Cuối tháng 1 năm 1942, Bộ Tổng tư lệnh quân đội Liên Xô cử thượng tướng L. D. Mekhlis đến phương diện quân này làm đại diện Đại bản doanh để đốc thúc việc tấn công. Theo thói quen cửa quyền, L. D. Mekhlis chưa giúp gì cho việc tổ chức chiến đấu đã xáo trộn cán bộ và đưa thiếu tướng P. P. Vetsny thay thiếu tướng F. I. Tolbukhin làm tham mưu trưởng.[33]

Để chặn trước cuộc tấn công của quân đội Liên Xô, ngày 15 tháng 1, quân Đức bất ngờ tổ chức phản công vào khu vực tiếp giáp giữa tập đoàn quân 51 và tập đoàn quân 44. Mặc dù có ưu thế quân số nhưng tuyến phòng thù của quân đội Liên Xô vẫn bị phá vỡ. Ngày 18 tháng 1, quân Đức đánh bật tập đoàn quân 44 khỏi cảng Feodosiya, buộc Phương diện quân Krym phải lùi về tuyến phòng thủ tại khu vực Ak-Monay. Mặc dù bị mất cảng Feodosiya, Bộ Tổng tư lệnh quân đội Liên Xô vẫn duy trì tiếp viện cho phương diện quân Krym qua mặt băng trên eo biển Kerch.

Đầu tháng 2 năm 1942, Phương diện quân Krym được tăng viện tập đoàn quân 47 của tướng K. S. Kolganov vừa được điều từ Iran về, các trung đoàn xe tăng 39 và 40 gồm 10 xe tăng KV-1, 10 xe tăng T-34 và 25 xe bọc thép T-60, các trung đoàn cơ giới 55 và 56 gồm 66 xe bọc thép T-26, T- 27 trang bị súng phun lửa. Riêng tiểu đoàn thiết giáp 226 được trang bị 16 xe tăng hạng nặng KV-1. Nếu tính cả lực lượng đang phòng thủ Sevastopol, Phương diện quân Krym có ưu thế về binh lực, bộ binh có 21 sư đoàn, 5.577 pháo và súng cối, 347 xe tăng và xe bọc thép, 175 máy bay tiêm kích, 225 máy bay ném bom. Tập đoàn quân 11 Đức và quân Romania chỉ có 11 sư đoàn, 2.472 pháo và súng cối 180 xe tăng và 400 máy bay.[34]

Trong các ngày 26 và 27 tháng 2 năm 1942, các đơn vị trên bán đảo Kerch của quân đội Liên Xô bắt đầu tấn công. Tham gia đợt tấn công đầu tiên có 8 sư đoàn bộ binh và 1 sư đoàn kỵ binh, một số tiểu đoàn xe tăng độc lập, trong đó có các xe tăng T-34 các đơn vị pháo binh chiến dịch. Lực lượng dự bị chiến dịch có 3 sư đoàn. Cuộc tấn công đầu tiên có sự phối hợp với không quân ném bom cất cánh từ Sevastopol để phá vỡ thế bao vây của quân Đức đã không thành công. Hướng tấn công từ vị trí Kerch phát triển rất chậm, mưa gió đã cản trở sức cơ động của các đơn vị xe tăng nhưng cuối cùng, các tập đoàn quân Liên Xô vân đẩy lùi được các đơn vị bộ binh Đức. Sư đoàn 18 Romania bị đánh bật khỏi phía Bắc khu vực Feodosiya. Tướng Erich von Manstein đã ném vào đây lực lượng dự bị cuối cùng của mình là trung đoàn sơn chiến 213, một đơn vị giỏi đánh phòng thủ cùng các tiểu đoàn cảnh vệ để tiếp tục trụ lại đến ngày 3 tháng 3 và giải vây cho sư đoàn 46 (Đức). Quân đội Liên Xô đã không phá vỡ được tuyến phòng thủ có chiều sâu của quân Đức. Đến ngày 13 tháng 3, Quân đội Xô Viết tiếp tục tấn công. Nhưng cũng vẫn như các cuộc tấn công trước đó, quân đội Liên Xô vẫn không đột phá được phòng ngự của quân Đức. Sau đó là một loạt trận tấn công và phản công diễn ra giữa Hồng quân Xô Viết và quân Đức, trong đó trận tấn công cuối cùng diễn ra vào ngày 9 tháng 4 năm 1942 do 6 sư đoàn Liên Xô cùng 160 xe tăng thực hiện, nhưng cũng vẫn không thành công. Quân đội Liên Xô buộc phải chuyển sang phòng ngự vào cuối tháng 4 năm 1942. Tuy nhiên, Bộ tư lệnh phương diện quân vẫn giữ nguyên đội hình một tuyến như khi tấn công, không chịu bố trí lại lực lượng để phòng ngự có chiều sâu.[12]

Cuối tháng 4, Cụm tập đoàn quân Nam (Đức) tăng viện cho tướng Erich von Manstein sư đoàn xe tăng 22 gồm hơn 100 xe tăng Panzer III, IV và một số đơn vị cơ giới. Ngày 8 tháng 5 năm 1942, Tập đoàn quân 11 (Đức) mở chiến dịch phản công với mật danh "Săn đại bàng". Đại diện đại bản doanh của Liên Xô tại phương diện quân Krym lại có những hành động sai lầm. Dùng quyền lực của mình, L. D. Mekhlis đã điều đại bộ phận lực lượng xe tăng và bộ binh đến phía bắc dải đồi Parpachsk và để cho sườn ven biển phía Nam bị yếu. Trái với dự đoán của L. D. Mekhlis, quân Đức không tấn công ở hướng Bắc mà tiến dọc theo bờ Biển Đen để vây bọc tập đoàn quân 44 vốn đã yếu đi sau ba trận tấn công thất lợi. Theo lệnh của cá nhân Hitler, tập đoàn quân 11 (Đức) được toàn quyền sử dụng tập đoàn không quân 8 do tướng Wolfram von Richthofen chỉ huy vào chiến dịch này. Phương diện quân Krym mặc dù đã xác định được ngày quân Đức tấn công nhưng tướng L. D. Mekhlis đã không khẩn trương cùng tư lệnh phương diện quân (tướng D. T. Kozlov) nhanh chóng tổ chức phản kích mà lại tổ chức mấy cuộc họp để trang cãi đúng, sai. Chỉ sau một ngày, quân Đức đã tiến sâu vào trung tâm phòng ngự của quân đội Liên Xô đến 8 km. Ngày 9 tháng 5, một trận oanh tạc dữ dội của không quân Đức nhằm vào Sở chỉ huy tập đoàn quân 51 đã giết chết tướng V.N. Lvov tư lệnh tập đoàn quân; còn tướng K. I. Baranov, tham mưu trưởng tập đoàn quân bị thương nặng. Trong suốt 2 ngày tiếp theo, toàn bộ Phương diện quân Krym bị cuốn vào các trận hỗn chiến. Ngày 10 tháng 5, Bộ Tổng tư lệnh Liên Xô hạ lệnh cho Phương diện quân rút về Chiến lũy Thổ Nhĩ Kỳ nhưng lệnh này đã không được Bộ tư lệnh phương diện quân chấp hành, cuộc rút quân đã bị kéo dài thêm 2 ngày và để lại hậu quả cực kỳ tai hại. Ngày 14 tháng 5, quân Đức tổ chức đột phá đến Kerch và ép quân đội Liên Xô ra biển. Sau hai tuần chống trả, Phương diện quân Krym đã phải rút sang Taman với những thiệt hại hết sức nặng nề, việc rút quân đã tiến hành chậm mà lại hoàn toàn vô tổ chức, khoảng 176.566 sĩ quan và binh sĩ Liên Xô bị chết và bị bắt làm tù binh, chỉ có gần 14 vạn người rút sang được bán đảo Taman với sự hỗ trợ hết sức mình của Hạm đội Biển Đen và Phân hạm đội Azov. Phương diện quân Krym bị giải thể để chuyển cán bộ, sĩ quan và binh sĩ cho Phương diện quân Bắc Kavkaz được thành lập ngày 20 tháng 5. Tập đoàn quân 11 (Đức) đã có thể tập trung toàn bộ lực lượng để đánh chiếm khu phòng thủ Sevastopol lúc này đã hoàn toàn không thể trông cậy vào sự hỗ trợ từ bên ngoài.[35]

Sau thất bại tại Krym, Bộ Tổng tư lệnh quân đội Liên Xô đã xử lý nghiêm khắc các tướng lĩnh vô kỷ luật và vô trách nhiệm. Điện của I. V. Stalin gửi cho đích danh L. D. Mekhlis, đại diện của Bộ Tổng tư lệnh tại Phương diện quân Krym có đoạn viết:

“	Đồng chí đang giữ một thái độ kỳ quặc của một quan sát viên ngoài cuộc, không nhận ra một trách nhiệm nào về những việc xảy ra ở phương diện quân Krym. Thái độ ấy rất tiện lợi, nhưng hết sức thối nát. Tại mặt trận Krym, đồng chí không phải là thanh tra nhà nước mà là đại diện có trọng trách của đại bản doanh, phải chịu trách nhiệm về mọi thắng lợi cũng như thất bại của phương diện quân.. Nếu như toàn bộ tình hình đã chứng tỏ rằng quân địch sẽ tấn công từ sáng mà đồng chí đã không áp dụng các biện pháp tổ chức chống trả rồi lại ngồi thụ động phê phán thì lại càng tồi tệ hơn... Nếu đồng chí không dùng máy bay cường kích vào những việc thứ yếu mà dùng chúng để chặn đánh xe tăng địch thì quân Đức đã không thể nào chọc thủng được phòng ngự của ta. Đã ngồi ở phương diện quân Krym hai tháng rồi thì không cần phải là Hindenburg cũng hiểu được cái điều đơn giản ấy.	”
— Ivanov. 11 - 8 - 1942, [36][37]

Thái độ trốn tránh trách nhiệm của L. D. Mekhlis đã bị xử lý thích đáng. Ông ta bị cách chức thứ trưởng Bộ Quốc phòng, cách chức Chủ nhiệm Tổng cục chính trị Hồng quân Liên Xô, bị giáng cấp quân hàm xuống trung tướng và không bao giờ được cử làm đại diện đại bản doanh tại các mặt trận. Tướng D. T. Kozlov và những tướng khác vì vô lỷ luật và chịu trách nhiệm trong việc để thất trận ở Kerch cũng bị cách chức, giáng cấp quân hàm và không bao giờ được giao chỉ huy các đơn vị chiến đấu.[38]